بمناسبت 21 تيرماه؛ قيام گوهرين گوهرشاد
قیام خونین 21 تیر 1314 مسجد گوهرشاد، قيامي گوهرين كه تجليگر خروش مردم در راستاي پاسداشت و صیانت از تاریخ و هویت ملی بود.
به گزارش روابط عمومي شركت شهركهاي صنعتي استان سمنان، واقعه مسجد گوهرشاد از رخدادهای مهم دوران حكومت رضاخان است كه در واقع خیزش مردم در اعتراض به اجباری شدن سرنهادن كلاه پهلوی توسط حكومت مركزی و زمینه ساز صدور فرمان كشف حجاب رضاخانی در دی ماه سال 1314 است.
83 سال از واقعه گوهرشاد می گذرد رویدادی كه دینداران خراسان در برابر تحقق اهداف سلطه جویانه زورگویان قد علم كردند، امروز با گذشت سال ها همچنان از قیام خراسانی ها در این مسجد به عنوان حركتی برای صیانت از حجاب و عفاف یاد می شود و در واقع این رخداد از دیدگاه مورخان و كارشناسان نقطه عطفی در تاریخ قیام های اسلامی است كه می تواند ظرفیتی نهفته و بالقوه برای ماندگاری حجاب در جامعه كنونی باشد.
**اعتراض به کشف حجاب از چه زمانی آغاز شد؟
نخستین واکنش روحانیت علیه طرح حجابزدایی از قم شروع شد. سه شنبه 29 اسفندماه 1306 شمسی که برابر با روز 27 ماه مبارک رمضان بود، حدود 50 هزار زائر که اکثریت آن بانوان بودند، در حال قرائت دعای ندبه در آستانه تحویل سال بودند. اعضای خانواده رضاخان از جمله، تاجالملوک آیرملو مادر ولیعهد وقت، به قم آمده و در غرفه بالای ایوان آیینه نشسته بودند و حجاب از سر بر میدارند.
آیتالله حاج شیخ محمدتقی بافقی یزدی دعای ندبه را قطع کرده و لب به اعتراض میگشاید که «توی ایوان بروید و از آن جا با صدای بلند از طرف من بگویید: رفع حجاب حرام است، خاصّه در حرم دختر پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم)» این اعتراض آن هم از سوی چهرهای که سابقه اعتراض کتبی پیشین در این خصوص داشت، موجب خشم شدید رضاشاه گشت و با چکمه وارد حرم شده و آیتالله بافقی را شخصا مورد ضرب و شتم قرار داده و زندانی کرد.
نخستین شایعات پیرامون قانون کشف حجاب نیز پس از آن پخش شد که ملکه افغانستان ثریا طرزی بدون حجاب به همراه شاه افغانستان در سال 1308 در زمان رضاشاه به ایران آمد.
این رویه ادامه داشت، چنانکه محمدرضا شاه پس از اشاره به این حادثه در کتاب «ماموریت برای وطنم» عنوان کرد: «پدرم بدوا بهرفع حجاب زنان اقدام کرد و در اثر تشویق و تحریض وی در سال 1309 نخستین بار بعضی از بانوان طبقه اول در خانههای خود و مجالس مهمانی به لباس زنان اروپایی در آمدند و عده کمی هم جرأت کرده، بدون حجاب در خیابانها ظاهر میشدند. در سال 1313 آموزگاران و دختران دانشآموز از داشتن حجاب ممنوع شدند و افسران ارتش با زنانیکه حجاب داشتند راه نمیرفتند.»
رضاشاه پس از سفر به ترکیه در خرداد ماه 1313 و تحت تاثیر اقدامات آتاتورک، ممنوعیت حجاب در مدرسههای دخترانه پخش شد و قانونی در این راستا تصویب شد. رضاشاه پس از سفر، به مستشارالدوله صادق، سفیر کبیر ایران در ترکیه گفت: «هنوز عقب هستیم و فوراً باید با تمام قوا به پیشرفت سریع مردم خصوصاً زنان اقدام کنیم.» صدرالاشرف نیز در خاطرات خود از تأثیر سفر ترکیه بر رضاشاه یاد کرده و نوشته است: «رضاشاه پس از مسافرت به ترکیه در اغلب اوقات ضمن اشاره به پیشرفت سریع ترکیه، از رفع حجاب زنها و آزادی آنان صحبت و تشویق میکرد.»
در سالهای 1313 و 1314، اقدامات تبلیغاتی به منظور آماده ساختن افکار عمومی برای کشف حجاب انجام گرفت. جشنها و مجالس سخنرانی متعددی در این زمینه در تهران و دیگر شهرها برپا شد.
کانون بانوان در اردیبهشت 1314 تحت نظارت وزارت معارف و به ریاست شمس پهلوی تأسیس شد. در این کانون، اشخاصی نظیر صدیقه دولتآبادی، فاطمه سیاح، بدرالملوک بامداد، هاجر تربیت، فخرالزمان غفاری بایندر و پری حسام شهیدی فعالیت داشتند.
این کانون موظف بود مجالس مختلف سخنرانی برگزار کرده و از اشخاص معروف دعوت کند تا برای حضار راجع به مقام زن و مرد سخنرانی کنند. در تعقیب این سیاست به وزارت معارف دستور داده شد که در مدارس کشور مجالس جشن و سرور و خطابه با روی باز و بدون حجاب برگزار شود و نیز تصمیم گرفته شد مدارس ابتدایی تا سال چهارم به صورت مختلط توسط زنان اداره شود. در نشریات نیز مقالاتی در انتقاد از حجاب به چاپ رسید.
** مردم چرا در مسجد گوهرشاد تجمع کردند؟
در آغاز سال 1314 یکی از گامهای اصلی رضاشاه برای کشف حجاب از شیراز آغاز شد. در جشنی با حضور علیاصغر حکمت، وزیر معارف در مدرسه شاهپور شیراز برگزار شد. "عدهای از دختران جوان بر روی سن ظاهر گشته، به ناگاه برقع از روی بر گرفتند و با چهرهای باز و گیسوانی نمایان، پایکوبی را آغاز کردند."
متدینین شیراز چنین ننگی را برنتابیدند، فردای آن روز در مسجد وکیل شیراز اجتماعی با محوریت روحانی مبارز آیتالله سید حسامالدین فالاسیری برگزار شد و خواستار مواظبت مردم در برابر توطئهها شد. این دعوت مردم به حضور در صحنه منجر به دستگیری و حبس سریع وی شد.
روحانیون حوزه علمیه مشهد در برابر این حادثه، تجمعی اعتراضی در منزل آیتالله شیخ یونس اردبیلی در برابر اقدامهای انجام شده بر علیه حجاب برگزار کردند. حاصل این تجمع، درخواست از آیتالله حاج آقا حسین قمی، از مراجع وقت که سابقه زعامت حوزه علمیه خراسان را داشتند بود تا جهت گفتگوی مستقیم با رضا شاه به تهران عزیمت کنند.
وی پس از عزیمت به تهران در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی بازداشت و ممنوع الملاقات شد. واکنش تند رضاشاه در برابر خیرخواهی روحانیت، موجب تجمعی از روحانیان معترض در مسجد گوهرشاد شد. از تهران به شهربانی مشهد دستور رسید که وعاظ معروف زودتر دستگیر شوند. علما تصمیم گرفتند به شاه تلگراف فرستاده و او را از این کار باز دارند.
هشت نفر از علما، صبح روز جمعه 20 تیر 1314 این تلگراف را امضا کردند. این تجمع با حدود یکصد نفر کشته و زخمی توسط قزاقها، وارد مرحله جدیدی شد. مردم به مقاومت ادامه دادند و نظامیان عقبنشینی کردند. مردم از اطراف به مسجد گوهرشاد آمده و برای متحصنین غذا آوردند، زنان با علم کردن چادری در وسط مسجد، به نهضت پیوستند. نواب احتشام رضوی برای زنان سخنرانی کرد. شعارها در این تجمع به صراحت بر علیه حجابزدایی و تغییر لباس بود و شعارهایی نیز بر ضد سلطنت داده شد.
در این مرحله رضاشاه شخصا دستور قتل عام مسجدنشینان را صادر کرد. 21 تیرماه با استقرار نظامیان در نقاط حساس و در مرکز تجمع مردم، مسلسلها بر نقاط مشرف بر تجمع مردم نصب شد. نیمه شب مسلسلها با هدف تصرف مسجد به کار افتاد. عده کشتهشدگان بین 2 تا 5 هزار نفر و دستگیرشدگان 1500 نفر برآورد شده است. نقل موجود حکایت از حمل جنازهها و زخمیها با 56 کامیون و دفن آنها دارد.
** آثار و اهميت حجاب
موفقيتهاي معنوي: حجاب بالهاي فرشته هاي زمين است ، زن پوشيده از بين خود و خداي خود ، خداوند را برگزيده است و از بين احکام دين و خواسته هاي نفس به احکام دين رو کرده است.
مصونيت وآرامش زن: زني که ديده نشود مورد طمع قرار نمي گيرد امنيت و آرامش خاطر از آثار بارز حجاب اسلامي است انسان در پناه محافظ، احساس آرامش بيشتري دارد پوشش ديني نيز نگهبان زن از نگاههاي آلوده و آسيبهاي احتمالي است که به زن مصونيت و آرامش مي بخشد و هر چه اين پوشش کاملتر گردد درصد امنيت وحفاظت آن بالاتر مي رود.
سلامت و زيبايي: حجاب اسلامي تجلي زيبايهاي معنوي زن است بدون شک حجاب ديني ، زن را از آفات و بيماريهاي بسياري بيمه مي کند ومي تواند طراوت وجمال او را پايدار سازد. زحمت حجاب حق بيمه اي است که زن براي حفظ آرامش و سلامت آرامش خود مي پردازد زيرا حجاب پرده اي است که از ورود تيرهاي نگاه سخنان بيهوده ومشکلات ديگر به درون محيط امن او جلوگيري مي کند زن بي حجاب آسيب پذير است وقتي که زن از حجاب ديني خود خارج ميگردد آفات فراواني سلامت اورا از بين مي برد . حجاب زن را پاينده تر ، سالمتر وپاکيزه تر نگاه مي دارد.
کاهش مفاسد: پوشيدگي زنان و رفتار متين جوانان در اجتماع همواره سدي محکم در برابر وسوسه هاي شيطاني بوده است. مقايسه آمار جنايات جنسي در جامعه نشان مي دهد که زناني که داراي پوشيدگي و محجب هستند نقش مهمي در کاهش مفاسد اجتماعي دارند زيرا بسياري از جنايات جنسي، با عفت و پاکدامني جوانان و حجاب زنان از بين مي رود. وقتي که عفت در نگاه و رفتار و کردار وجود داشته باشد تحريکات جنسي هيجانات و عشقهاي کاذب که بسياري از جوانان را گرفتار کرده است نيز از ميان مي رود وسلامت اخلاقي نيز برجامعه حاکم مي شود.
حفظ بنیان خانواده:حجاب باعث حفظ بنيان خانواده بوده و نبودش باعث فحشا و تزلل خانواده است. یکی از دلایل کاهش تمايل جوانان به تشکيل خانواده به دلیل زیاد شدن زنان بي حجاب و بي بند و بار و آرايش کرده و عشوه گر است؛ چرا که زنان رنگارنگ و آرايش کرده در همه جا حاضر بوده و مردان با ديدن و ارضاء شدنشان کمتر به تشکیل خانواده فکر کرده و تصور می کنند با ازدواج خود را محدود خواهند کرد.
زنان با حجاب خود هم در تحکيم خانواده شخصي خود نقش دارند و هم در تحکيم خانواده ديگران. اما نقش آن ها در تحکيم خانواده خود، به اين لحاظ است که اعتماد شوهر را به پاکي خود جلب مي کنند. اما نقش آنها در تحکيم خانواده ديگران، مردان ديگر از تمتعات خارج از خانواده محروم مي باشند لذا به همسران خود بيشتر توجه مي کنند.
از سوي ديگر رعايت پوشش اسلامي از سوي زنان در برابر مردان يکي از مولفه هاي سامان دهنده روابط سالم زن و مرد در اجتماع است و زنان را از صورت کساني که خواسته يا نا خواسته رقيباني در برابر همسر مردان قرار مي گيرند و مردان را به خود و زيبايي هاي خود مي خوانند ، خارج مي کند و جاذبه هاي همسران را براي يکديگر و درون خانواده نگه مي دارد و باعث پديد آمدن جاذبه هاي بيشتر همسران براي يکديگر مي شود و از اين راه به استواري بنيان خانواده کمک مي کند
.
منابع: ايرنا- تسنيم- بخش فرهنگ و هنر بيتونه